Баланың қателігі үшін ата-ана жауапты ма?
Қоғамда ата-аналардың балаларының іс-әрекеті үшін қаншалықты жауапты екендігі жиі талқыланатын мәселе. Кейбір жағдайларда, ата-аналар балаларының жасаған құқық бұзушылықтары үшін заң алдында жауап береді. Бұл құбылыстың қалай жұмыс істейтінін, оның заңдық және әлеуметтік салдарын тереңірек қарастырып көрейік.
Жаңа прецедент: Итан Крамбли ісі
АҚШ-та мектептегі атыс оқиғаларынан кейін көптеген ата-аналар балаларының әрекеттеріне жауап бере ме деген сұрақ туындады. 2021 жылы Мичиган штатындағы мектепте Итан Крамбли төрт адамды өлтіріп, бірнеше адамды жаралады. Ол өз кінәсін мойындағанымен, ерекше назар оның ата-аналарына аударылды. Бұл оқиғада ата-аналары да абайсызда кісі өлтіру айыбы бойынша сотталды. Бұл оқиға АҚШ тарихында баланың қылмыстық іс-әрекеттері үшін ата-аналардың заңдық жауапкершілігін айқындаған алғашқы жағдайлардың бірі болды.
Заңның мақсаты және оның сәтсіздіктері
Ата-аналардың балаларының құқық бұзушылықтары үшін жауапкершілігін қарастыратын заңдар АҚШ пен басқа елдерде бұрыннан бар. Олар ата-аналардың балаларын бақылап, тәрбиелеуге деген жауапкершілігін арттыруға бағытталған. Қылмыстың алдын алу және жәбірленушілерге өтемақы беру – бұл заңдардың негізгі мақсаты. Мысалы, ата-аналар балаларының мектепке бармауы немесе алкогольді пайдалану сияқты заң бұзушылықтары үшін айыппұл төлеуге міндеттелуі мүмкін.
Алайда бұл заңдардың тиімділігі туралы сұрақтар бар. Мысалы, бірқатар зерттеулер ата-аналарға айыппұлдар салудың немесе қамауға алудың баланың мінез-құлқына ұзақ мерзімді оң әсер етпейтінін көрсетеді. Кейбір жағдайларда, керісінше, айыппұл салу отбасындағы қаржылық қиындықтарды күшейтіп, ата-ана мен бала арасындағы байланысты әлсіретеді.
Қоғамдық салдары
Мұндай заңдардың жиі сынға ұшырауының бір себебі – олардың қоғамдағы әлеуметтік теңсіздіктерді күшейтуі. Мысалы, жалғызбасты ана немесе әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан қиын жағдайдағы отбасылар үшін заңдық айыппұлдар үлкен ауыртпалық болуы мүмкін. Бұған қоса, баланың мектепке бармауы немесе құқық бұзушылықтары көбінесе әлеуметтік және экономикалық факторлармен байланысты. Көп жағдайда ата-аналар өз балаларының іс-әрекетіне толықтай бақылау жасай алмайды, өйткені олар жұмысқа немесе басқа міндеттерге көңіл бөлуге мәжбүр.
Қазіргі кездегі зерттеулер ата-аналарды қылмыстық жауапкершілікке тартудың орнына, ата-анаға қолдау көрсету бағдарламаларының тиімділігін зерттеуді ұсынады. Мұндай бағдарламалар ата-аналар мен балалардың арасындағы байланысты нығайтып, баланың құқық бұзушылықтарының алдын алуға көмектеседі. Зерттеулер көрсеткендей, ата-аналар мен балалар арасындағы сенім мен қолдау қылмысқа барудың алдын алуға ықпал етеді. Сондықтан заңдар мен саясатты қайта қарап, ата-аналарға қолдау көрсетуді күшейтуге бағытталған шаралар тиімдірек болуы мүмкін.