Орталық Азия әлемдік державаға айнала ма? – зерттеу
Орталық Азия аймағы – өзінің жас тұрғындары мен табиғи ресурстарымен танымал, бірақ бұл аймақтың әлеуеті тек осы факторлармен шектелмейді. Соңғы отыз жылда тәуелсіздікке қол жеткізген Орталық Азия елдері, әсіресе Қазақстан мен Өзбекстан, саяси және экономикалық аренада айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізді.
Қазіргі таңда Орталық Азия әлемдік саясат пен экономикада стратегиялық маңызы бар аймаққа айналып келеді. Осы лонгридте аймақтың ерекшеліктері, оның даму перспективалары және алдағы интеграциялық процестер туралы талдау жасаймыз.
Саяси интеграцияға алғашқы қадамдар
Аймақтағы елдерге саяси интеграция үдерісі оңайға түскен жоқ. 30 жыл бойы Орталық Азия елдері арасында саяси бәсекелестік пен жеке билеушілердің мүдделері басым болғаны белгілі. Дегенмен, соңғы жылдары бұл жағдай өзгеріп, Қазақстан мен Өзбекстан секілді басты мемлекеттер аймақтық ынтымақтастық пен интеграцияның маңыздылығын түсіне бастады. Бұл туралы 2023 жылы Астанада өткен «Трансевразиялық интеграция: Орталық Азия – өңірлік байланыс пен тұрақты дамудың кілті» атты халықаралық сараптамалық жиында сарапшылар атап өтті.
Осы жиында айтылған маңызды ойлардың бірі – аймақтық ынтымақтастықтың артуы мен ұлттық мүдделердің біріккен ортақ мақсаттарға айналуы. Орталық Азиядағы басты ойыншылар біріге отырып, жаһандық саясатта өздерінің ықпалын арттыру үшін біртұтас саяси субъект ретінде әрекет ете бастауы керек деген тұжырымдар айтылды.
Экономикалық әлеует және табиғи ресурстар
Орталық Азия аймағы – әлемдегі маңызды табиғи ресурстар қорына ие. Мұнда мұнай, газ, минералдар мен металдар секілді ресурс түрлері молынан кездеседі. Дегенмен, бұл ресурстардың тиімді пайдаланылуы мен оны басқару мәселесі әрқашан өзекті болды. Аймақтағы елдер сыртқы ойыншылардың қысымына тап болмас үшін, ұлттық байлықтарын басқарудың жаңа жолдарын табуға мәжбүр.
Сарапшылардың пікірінше, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану үшін аймақ елдері өзара тығыз экономикалық байланыстар орнатып, бір-біріне қолдау көрсетуі керек. Бұл аймақта жаңа экономикалық одақтардың құрылуына және логистикалық хабтардың дамуына мүмкіндік береді. Орталық Азиядағы елдер энергия, транспорт, және сауда салаларында интеграциялануы арқылы жаһандық экономикаға үлесін арттыра алады.
Жас буын – аймақтың болашағы
Орталық Азиядағы елдердің тағы бір маңызды артықшылығы – жас және қарқынды өсіп келе жатқан тұрғындар саны. Аймақ халқының басым бөлігі 35 жасқа дейінгі жастардан тұрады, бұл экономикалық дамуға үлкен мүмкіндіктер береді. Алайда, бұл жас буынға жұмыс орындары мен әлеуметтік мүмкіндіктер жасалмаса, елдер тұрақсыздық пен әлеуметтік шиеленіске тап болуы мүмкін. Сондықтан сарапшылар жұмыс орындарын құру мен экономикалық реформаларды жеделдету керектігін айтады.
Бұл бағытта мемлекеттердің басты міндеті – жастарды жаңа кәсіптерге оқыту, заманауи технологияларды игеру және инновациялық экономикаға тарту болып табылады. Аймақтық ынтымақтастықтың арқасында жаңа жобалар мен стартаптарды дамытуға мүмкіндік туады, бұл өз кезегінде аймақ елдерінің экономикасына тың серпін береді.
Инфрақұрылымдық даму және көлік дәліздері
Аймақтың тағы бір маңызды артықшылығы – оның стратегиялық орналасуы. Орталық Азия Азия мен Еуропа арасындағы маңызды транзиттік аймақ болып табылады. Бұл жағдай аймақ елдеріне көлік және логистика саласын дамыту арқылы жаһандық экономикада маңызды орын алуға мүмкіндік береді. Сарапшылар атап өткендей, аймақтың басты мақсаты – транспорттық дәліздерді дамытуға инвестиция тарту және инфрақұрылымды жетілдіру. Бұл қадам Орталық Азияны халықаралық сауда және көлік логистикасында маңызды ойыншыға айналдыра алады.
Аймақтық қауіпсіздік және тұрақтылық
Орталық Азиядағы тағы бір маңызды аспект – аймақтық қауіпсіздік мәселесі. Аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелері әрқашан өзекті болып келген. Әсіресе көрші елдермен шекаралас аймақтарда және сыртқы ойыншылардың ықпалында қалған жағдайларда қауіп-қатерлер артады. Сарапшылар аймақтық қауіпсіздік жүйесін нығайту үшін елдер арасындағы ынтымақтастықтың маңыздылығын атап өтті. Бұл аймақтық қауіпсіздік құрылымдарын құру және терроризм, экстремизм секілді қауіптермен күрес шараларын күшейту арқылы жүзеге асады.
Орталық Азия – өзінің жас тұрғындары, табиғи ресурстары және стратегиялық орналасуы арқылы ерекше аймақ болып табылады. Соңғы жылдары аймақ елдері саяси және экономикалық ынтымақтастықтың жаңа деңгейіне шығып, бірлескен жобаларды жүзеге асыруға қадам жасауда. Бұл аймақтың жаһандық саясат пен экономикадағы рөлін күшейтеді. Орталық Азиядағы интеграциялық процестер аймақ елдерінің тұрақтылығы мен дамуына оң ықпал ететіні сөзсіз.