Сары түс және оның байлықпен байланысы
Қазақтың дүниетанымында сары түс көбінесе байлықтың, алтынның символы ретінде қолданылады. Мысалы, Абайдың «Масғұт» поэмасында сары түс байлықтың белгісі ретінде қолданылған: «Сарыны алсаң, дәулетің судай тасар». Бұл жерде сары түс адамның дәулетке жету жолындағы таңдауын бейнелейді. Көшпенділердің тұрмысында алтын, байлық пен молшылыққа жету өмірлік мақсаттардың бірі болғаны анық.
Сары түс – алтынның түсі, сондықтан ол көшпенділер үшін маңызды болды. Қазақ тілінде «қағанағы қарық, сағанағы сарық» тіркесі сары сөзінің байлыққа қатысты мағынасын көрсетеді. Алтын мен байлықтың сары түспен байланысы көшпенді қазақтардың табиғат пен жер байлығын жоғары бағалағанын білдіреді.
Сары түс және кеңістік
Сары түс қазақ даласының шексіздігі мен кеңдігін бейнелейді. «Сары дала», «Сарыарқа» секілді атаулар осы түс арқылы кеңістік пен табиғаттың біртұтастығын көрсетеді. Көшпенділердің өмірі далада өткендіктен, олардың тілінде сары түс кеңістікке, табиғатқа қатысты жиі қолданылған. Бұл тіркестер кең даланың шексіздігін, қазақ жерінің ұшы-қиыры жоқ екенін білдіреді.
Көшпенді мәдениеттегі табиғатпен байланыс терең. Қазақтар өздерін табиғаттың бір бөлшегі деп санаған, сондықтан сары түс арқылы кең даланың реңкін көрсеткен. Сары түс тек табиғатпен ғана емес, сонымен қатар көшпенділердің әлеуметтік және мәдени өмірімен де тығыз байланысты.
Сары түс және уақыт
Сары түс уақытты бейнелеуде де қолданылады. Қазақ тіліндегі «ұзын сары», «сары өзек шақ» деген тіркестер уақыттың өтуін, мезгілдердің өзгеруін білдіреді. Көшпенді өмір салты жыл мезгілдеріне тәуелді болғандықтан, уақыт ұғымы олардың күнделікті тіршілігінде маңызды рөл атқарған. Қазақтар көшіп-қону барысында уақытты табиғатпен байланыстырып, сары түсті мезгілдің, ұзаққа созылған процестердің символы ретінде қабылдаған.
Сары түс және қайғы
Сары түс қазақ мәдениетінде тек байлық пен кеңістікпен ғана емес, қайғы мен мұңмен де байланыстырылады. «Сары уайым», «сарғайып күту» деген тіркестер сары түстің қайғыға қатысты символикалық мағынасын көрсетеді. Бұл жерде сары түс ұзаққа созылған күту, мұң-шердің белгісі ретінде қолданылады. Көшпенді халықтың өмірінде қиындықтар мен сынақтар көп болғандықтан, бұл ұғымдар олардың күнделікті тіршілігінде ерекше орын алды.
Қазақтарда қайғының ұзаққа созылғаны сары түспен байланыстырылады, мысалы, «сары ауру» немесе «сары төсек» деген тіркестер адамның ауруы немесе уайымы ұзақ уақытқа созылғанын білдіреді. Бұл символика көшпенділердің табиғатқа тәуелділігін, өмірдің күрделілігін көрсетеді.
Сары түс және ақыл-парасат
Сонымен қатар, сары түс қазақ мәдениетінде ақыл-парасаттың белгісі болып саналады. «Сабыр түбі сары алтын», «сарғайған жетер мұратқа» секілді мақал-мәтелдер сары түстің ақыл мен шыдамдылықтың символы ретінде қолданылатынын көрсетеді. Көшпенділердің даналығы мен өмірлік тәжірибесі сары түс арқылы бейнеленген.
Қазақтың көшпенді мәдениетінде сары түс әртүрлі мағынаға ие: байлық, кеңістік, уақыт, қайғы және ақыл-парасат. Бұл түс көшпенді халықтың өмір салтын, олардың табиғатпен байланысын және рухани әлемін бейнелейді. Сары түс арқылы қазақ халқының мәдениеті мен дүниетанымындағы терең символизмді түсінуге болады.